Trong nghiên cứu khoa học, việc công bố kết quả là bước đi không thể thiếu. Các ấn phẩm khoa học giúp công trình của bạn được công nhận, chia sẻ và ứng dụng rộng rãi. Tuy nhiên, không phải loại ấn phẩm nào cũng giống nhau. Mỗi hình thức công bố mang đặc điểm riêng về mục tiêu, quy trình xuất bản và yêu cầu học thuật.
Cùng YRC tìm hiểu các loại ấn phẩm khoa học phổ biến hiện nay nhé!
1. Ấn phẩm khoa học là gì?
Ấn phẩm khoa học (scientific/academic publication) là tài liệu do một (hoặc một nhóm) nhà khoa học hoặc người có chuyên môn thực hiện. Chúng có thể được công bố ở dạng bản in hoặc online hoặc cả hai.
2. Phân loại ấn phẩm khoa học:
📌 Bài báo khoa học (journal article/paper): do một tạp chí khoa học ấn hành (ví dụ Journal of Research in International Education là một Tạp chí chuyên về giáo dục quốc tế hoặc Physics Letters là một tạp chí chuyên về Vật lý). Để bài báo có thể được công bố, nhà khoa học phải gửi bài báo cho Ban biên tập (Editorial Board) của tạp chí đó và qua các vòng phản biện (review) để được công bố.
Ví dụ: McGillivray & Astell (2019) – “The relationship between usage and citations in an open access mega journal” đăng trên Scientific Reports.
📌 Sách chuyên khảo (monograph): do một nhà xuất bản ấn hành. Sách thường có một hoặc một vài tác giả cùng viết và công bố.
Salmi (2009) – The Challenge of Establishing World‑Class Universities là sách do World Bank xuất bản về giáo dục đại học đẳng cấp thế giới.
📌 Chương sách (book chapter): có loại sách được xuất bản theo hình thức tuyển tập, thường có 01 hoặc 02 người chịu trách nhiệm biên tập chung và mỗi chương lại có một hoặc một vài người viết xoay quanh một chủ đề nhất định. Trong trường hợp này, bên cạnh cả cuốn sách, từng chương sách cũng được tính là một ấn phẩm khoa học.
📌 Bản thảo tiền xuất bản (preprint): thường do một cơ quan khoa học (trung tâm/viện nghiên cứu, trường đại học, hiệp hội nghề nghiệp) ấn hành, chủ yếu ở dạng online. Quy trình ấn hành bản thảo ở dạng này thường đơn giản, với một ban biên tập xét duyệt sơ bộ về nội dung và sau đó cho công bố. Trong phần lớn các trường hợp, nhà khoa học sẽ công bố bản thảo ở dạng tiền xuất bản trước khi gửi đi cho các tạp chí khoa học để phản biện. ArXiv thuộc đại học Cornell ở Mỹ là một trong những trang web lưu trữ bản thảo tiền xuất bản nổi tiếng và uy tín nhất thế giới.
Ví dụ: “Data Mining in Scientometrics: usage analysis for academic publications” (Mryglod et al., 2018)
📌 Bài báo hội thảo/hội nghị (conference paper): thường được công bố ở dạng bản in (trong kỷ yếu – proceedings) hoặc bản điện tử (e-publishing), hoặc cả hai. Để được công bố bài báo ở hội nghị/hội thảo, nhà khoa học phải gửi bài cho Ban biên tập và qua các vòng phản biện. Mặc dù vậy, bài báo hội thảo/hội nghị thường có quy trình phản biện không khắt khe bằng bài báo khoa học (trừ trường hợp một số hội thảo/hội nghị uy tín hoặc hội thảo/hội nghị dùng các bài tham dự để đăng trên một số riêng của tạp chí khoa học nào đó).
📌 Luận văn/luận án (thesis/dissertation): là kết quả nghiên cứu của một học viên cao học/nghiên cứu sinh tiến sĩ. Có một lưu ý là trong khi trong tiếng Việt, chúng ta phân biệt khá rõ luận văn là của học viên cao học và luận án là của nghiên cứu sinh tiến sĩ, thì trong tiếng Anh, người ta dùng lẫn 📌 Báo cáo tư vấn (consulting report) hoặc báo cáo kỹ thuật (technical report): thường được công bố ở dạng bản in hoặc online hoặc cả hai. Báo cáo này thường do một tổ chức tư vấn (ví dụ, E&Y hay tổ chức phi chính phủ (ví dụ, UNESCO) công bố. Trong nhiều trường hợp, báo cáo này sẽ không có tên tác giả là nhà khoa học bởi theo hợp đồng, người thực hiện báo cáo đã trao quyền tác giả cho tổ chức mà họ làm báo cáo cho (nghĩa là tổ chức công bố báo cáo chính là tác giả của báo cáo).
Ví dụ: Báo cáo của Tổ chức Quốc tế như World Bank Annual Report 2016.
3. Kết luận
Hiểu rõ các loại ấn phẩm khoa học giúp bạn lựa chọn hình thức phù hợp để công bố, đồng thời đáp ứng yêu cầu học thuật trong từng giai đoạn nghiên cứu và định vị rõ giá trị, mục tiêu của công trình mình thực hiện.
Hành trình nghiên cứu không chỉ dừng lại ở kết quả, mà còn ở cách bạn lan toả nó đến cộng đồng học thuật.
